ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 7، مهر 1401 ، شماره پی در پی 77

بررسی سبک شناسی اشعار «تأثیر تبریزی»

صفحه (45 - 62)
غلامعلی حضرت قلی‌زاده ، آیت شوکتی (نویسنده مسئول)، جلیل امیرپور داریانی
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1400

چکیده

زمینه و هدف: سبک‌شناسی بعنوان دانشی زبانی و ادبی میکوشد برجستگیهای اثر ادبی را، خصوصاً آثاری را که کمتر مورد توجه قرار گرفته اند، ازطریق یافتن پربسامدترین ویژگیهای سبکی که باعث تمایز یک اثر ادبی از دیگر آثار میشود شناسایی و تبیین کند. این پژوهش میکوشد با بررسی اشعار یکی از شاعران گمنام سبک هندی به نام تأثیر تبریزی، ویژگیهای سبکی اشعار وی را در سطوح زبانی، ادبی و فکری بررسی کند.

روش مطالعه: روش پژوهش، توصیفی ‌ـ تحلیلی و از نظر گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است.

یافته ها: میرزامحسن تبریزی (۱۰۶۰ ه. ق-۱۱۲۹ ه. ق) متخلص به «تأثیر» از سخنوران شیعی ایران در عهد صفوی است. خاندان او تبریزی‌الاصل بودند و شاه عباس صفوی (م ۱۰۳۸ ه. ق) اجداد وی را از تبریز کوچانید و در اصفهان مسکن داد و میرزامحسن در این شهر بدنیا آمد. وی با شاه سلیمان صفوی (م ۱۰۷۸ ه. ق) و شاه سلطان حسین (م ۱۱۴۰ ه. ق) معاصر بود و مدتی نیز حکومت یزد را بعهده داشت. تأثیر به سال ۱۱۲۹ ه. ق در اصفهان درگذشت و همانجا دفن شد. قالب اصلی اشعار او غزل است و در دیوانش قصیده، مثنوی و رباعی نیز دیده میشود.

نتیجه گیری: ترکیبات جدید و لغات عامیانه از ویژگیهای زبانی غزلیات تأثیر تبریزی هستند. از میان اوزان عروضی، بیشترین توجه شاعر به دو بحر رمل و هزج است. از نظر موسیقی کناری نیز بیشتر به اشعار مردف توجه دارد و غالباً از نوع فعل و اسم است. ردیف طولانی نیز بسامد قابل توجهی در غزلیاتش دارد. توجه به بیان در اشعار تأثیر درجهت ساختن معانی ریز و مضامین بکر است و انواع تشبیه، تمثیل (اسلوب معادله)، کنایه، استعاره و مجاز در دیوان او با بسامد زیاد وجود دارد. تأثیر از آرایه های تلمیح و متناقض‌نما نیز بسیار استفاده کرده و در کنار آنها از صنایعی چون جناس، ایهام و ایهام تناسب غافل نیست. ویژگی اصلی شعر او ، نازک خیالی و خیال بندی است و موضوعات عشق، غمگرایی و پند و حکمت، سطح فکری اشعار او را تشکیل میدهد.

کلمات کلیدی
تأثیر تبریزی , سبک‌شناسی , سبک هندی , سطح زبانی , ادبی , فکری

• آتشکدۀ آذر، آذر بیگدلی، لطفعلی بن آقاخان (1337) با تصحیح و تحشیۀ حسن سادات ناصری، تهران: بی نا.
• اشارات تاریخی شهر اصفهان در دیوان میرزامحسن تأثیر تبریزی، اجلالی، امین پاشا (1374) نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تبریز، شمارۀ 153، صص 1-14.
• بیگانه مثل معنی، محمدی، محمدحسین (1374) تهران: میترا.
• پژوهشی در سبک هندی و دورۀ بازگشت، خاتمی، احمد (1371) تهران: بهارستان.
• تاریخ ادبیات در ایران، ذبیح الله صفا (1367) تهران: فردوس.
• تحول شعر فارسی، مؤتمن، زین العابدین (1339) تهران: شرق.
• تذکرۀ نصرآبادی، نصرآبادی، محمدطاهر (1379) به کوشش احمد مدقق یزدی، یزد: دانشگاه یزد.
• دانشمندان آذربایجان، تربیت، محمدعلی (1378) تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
• درآمدی بر نظریۀ ادبیات، ولک، رنه (1373) ترجمۀ ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی.
• دیوان تأثیر تبریزی (1373) به تصحیح امین پاشا اجلالی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• سبک شناسی شعر، شمیسا، سیروس (1383) تهران: میترا.
• سبک‌شناسی شعر فارسی از رودکی تا شاملو، غلامرضایی، محمد (1381) تهران: جامی.
• سخنوران آذربایجان از قطران تا شهریار، دولت‌آبادی، عزیز (1377) تبریز: ستوده.
• شاعر آینهها، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387) تهران: آگاه.
• شاعری در هجوم منتقدان، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1385) تهران: آگاه.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366) تهران: آگاه.
• طرز تازه، سبک شناسی غزل سبک هندی، حسن پور آلاشتی، حسین (1384) تهران: سخن.
• فرهنگ تلمیحات، اشارات اساطیری، داستانی، تاریخی و مذهبی در ادبیات فارسی، شمیسا، سیروس (1385) تهران: میترا.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1368) تهران: آگاه.
• میرزامحسن تبریزی متخلص به تأثیر، نخجوانی، حسین (1327) نشریۀ زبان و ادب فارسی، شمارۀ 1، صص 47- 51.
• نقد ادبی در سبک هندی، فتوحی رودمعجنی، محمود (1385) تهران: سخن.